Pragier Adam Szymon, pseud. i krypt.: J. K., Jarosław, J. K–d., K-d, Karol I., J. Kord., Mariusz, Pandora (1886–1976), ekonomista, działacz socjalistyczny, poseł na Sejm RP, minister dokumentacji i informacji rządu na emigracji, publicysta. Ur. 12 XII w Warszawie, był synem Stanisława, lekarza, i Józefy z Szancerów.
Początkowo P. uczył się prywatnie w Warszawie, następnie w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, gdzie w r. 1904 zdał maturę. W swych wspomnieniach podkreślał wpływ jaki wywarła na niego lektura prac Stanisława Brzozowskiego. W Krakowie wstąpił do organizacji młodzieżowej «Promień» (o zabarwieniu socjalistycznym), do koła prowadzonego przez Zygmunta Kisielewskiego. W l. 1904/5 studiował na Wydziale Lekarskim UJ. Na studiach należał do socjalistycznej organizacji «Spójnia». Od r. 1904 miał należeć także do kół młodzieżowych Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Warszawie. Po roku studiów w Krakowie przeniósł się na wydział lekarski uniwersytetu w Zurychu. Najprawdopodobniej w poł. 1906 r. wstąpił do zuryskiej sekcji Organizacji Zagranicznej PPS i wkrótce został jej przewodniczącym. Po rozłamie w PPS w listopadzie 1906 opowiedział się po stronie PPS-Lewicy. W r. 1907 działał przez pewien czas w Warszawie, skąd po zdekonspirowaniu wyjechał do Galicji. Tu na wniosek Maksymiliana Hortwitza i Marii Koszutskiej powierzono mu redakcję pisma teoretycznego partii „Myśl Socjalistyczna”, ukazującego się w Krakowie od maja 1907 do lutego 1908. W r. 1908 powrócił do Zurychu na studia medyczne. Pod naciskiem rodziny studia ukończył, lecz praktyki nie podjął. Rozpoczął z kolei naukę na wydziale prawa i nauk społecznych uniwersytetu zuryskiego i uzyskał stopień doktora praw na podstawie rozprawy Die Produktivgenossenschaften der Schweizerischen Arbeiter (Zürich 1912). Po powrocie do Warszawy w końcu 1912 r. był czynny w warszawskim i krajowym kierownictwie PPS-Lewicy. Pracował zawodowo jako aplikant w kancelarii Juliana Kona przy ul. Nowy Świat 26. Jednocześnie działał w opanowanych przez socjalistów V i VI Oddziale Tow. Kultury Polskiej w Warszawie (organizacji legalnej). Był współpracownikiem warszawskich legalnych tygodników socjalistycznych „Przegląd Społeczny” i „Społeczeństwo”, jak też legalnego tygodnika PPS-Lewicy „Wiedza” (i jego kontynuacji „Światło”, „Nowe Życie”, „Kuźnia”). Aresztowany został 4 XI 1913 na poświęconym sprawie rozszerzenia uprawnień robotniczych w zakresie ubezpieczeń społecznych (tzw. kampania ubezpieczeniowa) zebraniu działaczy PPS-Lewicy oraz Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy w Warszawie przy ul. Oboźnej 7. W trybie administracyjnym skazano go na trzy miesiące aresztu. Karę odbywał w więzieniu śledczym (tzw. Centralnym) przy ul. Daniłowiczowskiej (dlatego też mylne są informacje o jego udziale w III Konferencji PPS-Lewicy 24 XII 1913). Po uwolnieniu z aresztu wyjechał do Berlina, gdzie pracował nad problemami polityki pruskiej wobec Polaków. Rezultatem tych studiów była rozprawa Królewsko-Pruska Komisja Kolonizacyjna 1886–1914 (W. 1920). Opracował też dział ekonomiczny w „Encyklopedii Handlowej” (W. 1914 I–II). Jego obszerna recenzja pracy Róży Luksemburg „Akumulacja kapitału” („Ekonomista” 1914 t. 2) była pierwszą w polskiej literaturze ekonomicznej oceną tej pracy.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej P. w sierpniu 1914 przyjechał do Krakowa i wstąpił do II Brygady Legionów, zgłaszając jednocześnie rezygnację z członkostwa w PPS-Lewicy. Brał udział w kampanii karpackiej. Z powodu choroby zwolniono go z Legionów. Powołany do armii austriackiej, służył na tyłach w Morawskiej Ostrawie, zaś od początku 1918 r. w Krakowie. Tu wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Uczestniczył 31 X t. r. w rozbrajaniu załogi austriackiej w Krakowie. Przez krótki czas był podporucznikiem w 4 p. Piechoty Legionów. W listopadzie t. r. został skierowany do Wydziału Opieki Społecznej Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Z dn. 3 I 1919 delegowano go do Min. Pracy i Opieki Społecznej (MPiOS) w Warszawie, a niebawem został zdemoblizowany. W MPiOS pracował do grudnia 1927; najpierw był referentem w Sekcji Pośrednictwa Pracy i Emigracji, a następnie radcą prawnym (w VI stopniu służbowym). Jednocześnie od wiosny 1919 do r. 1939 (z przerwami) wykładał skarbowość na Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP) od 22 VI 1919 jako docent, od 14 II 1921 jako profesor, prowadząc od r. 1922 seminarium z tego przedmiotu. Wydał Zarys skarbowości komunalnej (W. 1924–6 I–II).
Po kwietniu 1919 P. zgłosił akces do PPS, początkowo działał na terenie warszawskiej dzielnicy Wola. W lipcu 1920 wstąpił jako ochotnik do wojska, pozostawał w dyspozycji Komendy Naczelnej nr 1 Związku Obrońców Ojczyzny, przeznaczonej do działań dywersyjnych na wypadek zajęcia Warszawy. Wkrótce jednak został ponownie zdemobilizowany. Na XVIII Kongresie PPS (Łódź 23–7 VII 1921) wszedł do Rady Naczelnej (RN) PPS i był jej członkiem do ostatniego przed wybuchem drugiej wojny światowej XXIV Kongresu PPS (Radom 31 I – 2 II 1937), na którym wybrano go do Komisji Rewizyjnej PPS. W listopadzie 1922 P. został wybrany na posła do Sejmu RP w okręgu nr 2 (powiaty: warszawski, radzymiński, miński). Mandat sprawował do 30 VIII 1930 (ponownie wybrany w tym okręgu w r. 1928). Działalność na terenie Sejmu była główną, choć nie jedyną formą jego aktywności politycznej. Z tego okresu pochodzą jego Uwagi o konstytucji 17 marca (W. 1921). W r. 1922 w poważnym stopniu przyczynił się do wyboru Gabriela Narutowicza na urząd Prezydenta RP. Należał do utworzonej w r. 1922 z jego inicjatywy nieformalnej grupy «Młot», złożonej z 9 posłów socjalistycznych (do grupy tej spoza Sejmu wchodził Alfred Krygier). Grupa przeciwstawiała się wpływom Józefa Piłsudskiego w partii (rozwiązała się po XX Kongresie PPS w styczniu 1926). W Sejmie P. pracował w Komisji Administracyjnej. Był także od 7 III 1924 (do r. 1925) wysoce zaangażowany w pracę sejmowej Komisji Śledczej do Badania Tajnych Organizacji. Z tego tytułu przeprowadzał badania w sprawie Pogotowia Patriotów Polskich. Zajmował się również sprawą Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza, oficerów-komunistów skazanych na śmierć. Osoboście przeprowadzone przez P-a śledztwo ujawniło okoliczności sfingowania oskarżeń pod ich adresem.
Związany od początku lat dwudziestych z wolnomularstwem polskim, był P. (jak sam to potwierdza w liście publikowanym w masońskim „Biuletynie”) członkiem macierzystej Loży Polskiej «Kopernik».
Przez pewien czas – od zakończenia XIX Kongresu PPS (2 I 1924) do XX Kongresu, tj. do 31 XII 1925 P. był członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) PPS. Na XX Kongresie PPS kandydował do CKW, lecz nie został wybrany. Przewodniczył też Okręgowemu Komitetowi Robotniczemu (OKR) PPS Warszawa-Podmiejska. Początkowo był przeciwny udziałowi PPS w rządach koalicyjnych, a także przeciw wejściu PPS do odbudowującej się II Międzynarodówki, krytycznie oceniając ugodowe wobec burżuazji i antypolskie tendencje w międzynarodowym ruchu socjalistycznym. Jednak na XIX Kongresie PPS opowiedział się za udziałem PPS w rządzie. Uczestniczył z głosem decydującym w jedenastoosobowej delegacji PPS w obradach Kongresu Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej w Marsylii 22–27 VIII 1925. Dn. 20 XI 1925 został aplikantem Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Po ogłoszeniu przez PPS 14 V 1926 strajku generalnego dla poparcia przewrotu Piłsudskiego zgłosił się do dyspozycji przewodniczącego Warszawskiego OKR PPS Rajmunda Jaworowskiego. Wyznaczono wówczas P-a na organizatora batalionu złożonego z robotników Woli. P. zainicjował napad tego oddziału na lokal kierowanego przez komunistów Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Skórzanego. W wyborach na Prezydenta RP głosował 1 VI 1926 na Piłsudskiego, a gdy ten przegłosowanego mandatu nie przyjął, w kolejnym głosowaniu oddał głos na działacza PPS Zygmunta Marka (przeciw Ignacemu Mościckiemu). Z chwilą gdy PPS przerzuciła swe głosy na Mościckiego, P. demonstracyjnie napisał na swojej kartce nazwisko aktorki Zuli Pogorzelskiej, protestując w ten sposób przeciw lekceważeniu Sejmu przez Piłsudskiego. P. należał do działaczy PPS, którzy zdecydowanie opowiedzieli się przeciw dyktatorskiej polityce rządów inspirowanych przez Piłsudskiego. W Sejmie RP wybranym w r. 1928 uczestniczył w nieformalnej grupie 11 posłów PPS o tendencjach zdecydowanie antysanacyjnych, choć działającej na bardziej swobodnych zasadach niż uprzednio grupa «Młot». Jako członek Komisji Administracyjnej Sejmu miał do czynienia ze sprawami nadużyć wyborczych ze strony władz państwowych, co również ściągnęło na niego ich niechętną uwagę. Swemu antysanacyjnemu stanowisku P. dawał wyraz publicznie (m. in. krytykując ministra sprawiedliwości Aleksandra Meysztowicza). W dn. 1 XI 1929 po wystąpieniu na wiecu na Cytadeli Warszawskiej został zaatakowany przez policjantów i zraniony w rękę, a wiosną 1930 pobity w Pruszkowie przez sanacyjną bojówkę. Dn. 29 VI 1930 uczestniczył w kongresie zorganizowanym przez partie lewicy parlamentarnej (tzw. Centrolew) w Krakowie.
Wkrótce po rozwiązaniu Sejmu RP II kadencji, w nocy z 9 na 10 IX 1930 wraz z grupą innych czołowych działaczy Centrolewu P. został aresztowany (formalnie na rozkaz ministra spraw wewnętrznych, Felicjana Sławoja Składkowskiego). Osadzono go w twierdzy wojskowej w Brześciu. Po szykanach, choć mniejszych niż w stosunku do innych uwięzionych, został 24 XI 1930 zwolniony. Interpelację w sprawie więźniów brzeskich partie Centrolewu wniosły 16 XII 1930 (ostatnich więźniów zwolniono 29 XII t. r.). Podczas procesu 11 przywódców Centrolewu (tzw. proces brzeski) przed Sądem Okręgowym w Warszawie od 26 X 1931 do 13 I 1932, P., którego bronili adwokaci Jan Nowodworski i Leon Berenson, został skazany na 3 lata więzienia (taki najwyższy w tym procesie wyrok, obok P-a, otrzymało 4 oskarżonych). Sąd Apelacyjny w Warszawie na rozprawie 7–11 II 1933 wyrok zatwierdził. W wyniku wniesionej rewizji Sąd Najwyższy 9 V 1933 uchylił wyrok i zalecił rozpatrzenie sprawy przez Sąd Apelacyjny w innym składzie. Po kolejnej rozprawie w Sądzie Apelacyjnym 10–20 VII 1933, który utrzymał w mocy dotychczasowe kary oraz po odrzuceniu przez Sąd Najwyższy 5 X 1933 kasacji, wyrok uprawomocnił się. P. zdecydował się wówczas, w porozumieniu z kierownictwem PPS, opuścić Polskę. W dn. 6 X t. r. przeszedł nielegalnie granicę z Czechosłowacją. Rozpisano za nim listy gończe 22 XII 1933 (odwołane 13 XII 1935). Dzięki interwencji socjalistów czeskich uzyskał P. paszport czechosłowacki z rąk prezydenta E. Benesza i wyjechał na początku grudnia 1933 do Paryża. W czasie pobytu w Paryżu korzystał z pożyczki Związku Zawodowego Kolejarzy, nie angażował się jednak zbytnio politycznie w wewnętrzne życie polskich emigrantów socjalistów. Wedle informacji „Głosu Narodu” z 29 VI 1934 (nr 175 s. 3) otworzył w Paryżu kancelarię adwokacką. Na XXIII Kongresie PPS (2–4 II 1934), w którym nie uczestniczył, wybrano go do honorowego prezydium. P. nie został objęty dekretem Prezydenta RP z 29 IX 1934, ułaskawiającego więźniów brzeskich z uwagi na to, że przebywał na emigracji. Po śmierci Piłsudskiego i po uzgodnieniu z władzami polskimi warunków powrotu przyjechał do kraju 5 X 1935. Dn. 20 X t. r. rozpoczął odbywanie kary (wynoszącej – po odliczeniu aresztu prewencyjnego – 2 lata 9 miesięcy i 17 dni) w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Tu przetłumaczył rozprawę H. de Mana „O psychologii socjalizmu” (W. 1937). Propozycję wejścia do komuny więziennej odrzucił. W dn. 17 II 1936 zwrócił się do prezydenta RP z prośbą o darowanie mu reszty kary i na podstawie jego reskryptu z 18 II, został 20 II t. r. zwolniony z więzienia. Po uwolnieniu podjął działalność w PPS i WWP.
Z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej P. został przydzielony do Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego Min. Spraw Wojskowych. Dn. 8 IX 1939 znalazł się we Lwowie, zaś w nocy z 13 na 14 IX przekroczył granicę z Rumunią. W dn. 16 IX przyjechał do Bukaresztu, 20 IX do Francji, a od 22 IX był w Paryżu. Od dn. 20 IX uczestniczył w rozmowach w sprawie utworzenia nowego rządu przez gen. Władysława Sikorskiego, co nastąpiło 30 IX. P. został radcą prawnym w urzędującym w Paryżu Min. Skarbu. W Paryżu wraz z Tadeuszem Tomaszewskim zajął się odbudową Macierzystej Loży Polskiej w ramach Wielkiej Loży Francji; Loża otrzymała nazwę «Kopernik» jak poprzednio w Warszawie. Po klęsce Francji przyjechał 22 VI 1940 do Wielkiej Brytanii. Tu przez krótki czas pracował od 1 VII t. r. jako referendarz w Min. Skarbu, a następnie – do listopada 1941 – na stanowisku dyrektora departamentu ekonomicznego Biura Prac Politycznych, Ekonomicznych i Prawnych, następnie przekształconego w Min. Prac Kongresowych. Od listopada 1941 do grudnia 1945 był członkiem komitetu redakcyjnego londyńskiego „Ekonomisty Polskiego”; w r. 1942 ukazała się w Londynie jego książka Zasady skarbowości ogólnej. Dn. 13 IV 1944 został powołany na wykładowcę skarbowości i prawa skarbowego na polskim wydziale prawa w uniwersytecie w Oksfordzie.
Po zawarciu układu polsko-radzieckiego (Sikorski-Majski) 30 VII 1941, P. należał do czołowych działaczy PPS za granicą, zdecydowanie krytykujących ten układ. Gdy 21 X 1941 zmarł Herman Lieberman, P. wszedł do Komitetu Zagranicznego (KZ) PPS. W dn. 3 II 1942 powołano go do nowo utworzonej Rady Narodowej RP, której członkiem był do 24 XI 1944. Należał do przeciwników wyrażenia zgody na odstąpienie ziem wschodnich należących uprzednio do państwa polskiego jak też rozmów między rządem w Londynie a Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego, a następnie Rządem Tymczasowym RP w kraju. Dn. 29 XI 1944 objął Min. Informacji i Dokumentacji w rządzie Tomasza Arciszewskiego i pozostał ministrem do 10 II 1949, a więc i po cofnięciu (5 VII 1945) przez mocarstwa zachodnie uznania dla tego rządu.
P. był zdecydowanym przeciwnikiem ustroju politycznego ukształtowanego w Polsce po drugiej wojnie światowej. Na emigracji angażował się w najrozmaitsze imprezy polityczne i organizacyjne. Dn. 10 VI 1947 KZ PPS skreślił go z listy członków PPS na emigracji «za wykraczania przeciwko zasadom programowo-taktycznym partii, niestosowanie się do uchwał ciał partyjnych oraz działalność na szkodę partii», P. poparł bowiem po śmierci Władysława Raczkiewicza (6 VI 1947) kandydaturę Augusta Zaleskiego na funkcję «Prezydenta RP» przeciwko T. Arciszewskiemu. Z Zaleskim był związany aż do jego śmierci w r. 1972. Z kolei P. zarzucał emigracyjnej PPS, iż zasady jej KZ «odbiegają od podstawowych zasad socjalizmu polskiego». P. założył później Związek Socjalistów Polskich na Obczyźnie i do śmierci stał na jego czele jako przewodniczący jego Komitetu Wykonawczego. Był też członkiem emigracyjnych III i IV Rady Narodowej RP (1949–51), I i II Rady RP (1954–63), przewodniczącym IV Rady RP (1963–8) i następnie jej członkiem (1968–70). W r. 1972 został przewodniczącym utworzonej przez emigracyjnych polityków Komisji Tymczasowej Okresu Przejściowego. Należał do Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, poparł jego uchwałę z czerwca 1947, zakazującą publikacji utworów członków Związku w kraju.
Podczas wojny i po wojnie P. ogłosił prace publicystyczne: H. G. Wells o świecie i o Polsce (z przedmową C. Huysmansa, Londyn 1943 także po angielsku), wstęp (Introduction) i artykuł pt. Poland w broszurze pt. „Enemy within. German Minorities as a Weapon of German Policy” (London, New York, Melbourne [1943]), Pokonani zwycięzcami, czyli jak uratować Niemcy (Londyn 1943, toż po angielsku), Cele wojenne Polski (Glasgow 1944, Włochy 1945, toż po angielsku i po portugalsku), The Curzon Line (Palestine 1944), O sprawach polskich i o międzynarodowej sytuacji politycznej rozmowę przeprowadził i spisał W. Maliniak (Rzym 1946, także przekłady: angielski i francuski), Dzieje grzechu, czyli od Jałty do przesilenia (Londyn 1947). Od r. 1946 współpracował z londyńskim tygodnikiem „Wiadomości”. W tym piśmie w cotygodniowej rubryce «Puszka Pandory» pisywał komentarze polityczne: od sierpnia 1950 wspólnie ze Stefanią Zahorską, zaś po jej zgonie 6 IV 1961 aż do grudnia 1975 sam. Dwa zbiory tych felietonów wydano oddzielnie w Londynie: Puszka Pandory (1969), Czas teraźniejszy (1975). Najcenniejszą pozycją w dorobku pisarskim P-a są jego obszerne wspomnienia, ogłoszone pt. Czas przeszły dokonany (Londyn 1966), sięgające do czerwca 1945. P. zmarł 24 VII 1976 w szpitalu polskim w Penley, pochowany został w Hamstead w Londynie.
P. był żonaty od 15 VIII 1912 (ślub w Mön w Danii) z Eugenią Berke (zob. Pragierowa Eugenia), z którą rozstał się we wrześniu 1939, udając się na emigrację. W małżeństwie tym dzieci nie miał.
Fot. w: Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; – Czachowska J., Czachowski A., Wiedza–Nowe Życie–Światło–Kuźnia 1906–1914. Bibliografia zawartości, Wr. 1956; Stokowa M., Przegląd Społeczny 1906–1907. Społeczeństwo 1907–1910. Bibliografia zawartości, Wr. 1954; W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Mościcki–Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27; Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33; – Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Czubiński A., Centrolew, P. 1963; Danilewicz-Zielińska M., Szkice o literaturze emigracyjnej, Paryż 1978; Juryś R., Szafar T., Pitaval polityczny 1918–1939, W. 1971 s. 216–306; Kasprzakowa J., Ideologia i polityka PPS-Lewicy w l. 1907–1914, W. 1965; Katelbach T., Loże, „Zesz. Hist.” Z. 3: 1963 s. 200, 207; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1964–5 I–II; Stęborowski S., Geneza Centrolewu, W. 1963; Terlecki O., Generał Sikorski, Kr. 1981; Tymieniecka A., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1924–1928, W. 1969; Więch K., Polska Partia Socjalistyczna 1918–1921, W. 1978; Żarnowski J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, W. 1965; – Archiwum Ruchu Robotniczego, W. 1973 I; Gruber H., Wspomnienia i uwagi, Londyn (1972); Hofmokl-Ostrowski Z., Brześć, W. 1932 I; Hrabyk K., List legalisty do Anonima. Na ręce prof. Adama Pragiera, New York 1954; Jabłoński T., Młodość mego pokolenia, W. 1977 s. 282, 331, 343; Katelbach T., Rok złych wróżb (1943), Paryż 1959; Łukasiewicz J., Diplomat in Paris 1936–1939, New York and London 1970; Poland in the British Parliament 1939–1945, New York 1959–62 II–III; Proces brzeski. Sprawozdanie z rozprawy sądowej w dniach od 26 października 1931 do 13 stycznia 1932 r., Toledo–Ohio 1932; Proces 11 więźniów brzeskich przed Sądem Okręgowym w Warszawie, Cieszyn 1932; Raczyński E., W sojuszniczym Londynie, Londyn 1960; Sprawozdanie dyrektora c. k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za r. szk. 1903, Kr. 1903; toż za r. szk. 1904, Kr. 1904 (występuje jako Prager); Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1965 III; – „Biul. Społeczności Wolnomularzy Pol.” (Paryż) Nr 5, Maj 5977 (sic!) s. 7–11; „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1975 nr 306, 1976 nr 176; „Robotnik” 1927 nr 357, 1930–33; „Robotnik Pol. w Wielkiej Brytanii” 1947 nr 2; „Rzeczpospolita” 1976 nr 8; „Tydzień Pol.” 1976 nr 71; „Wiadomości” 1961 nr 52–3, 1976 nr 33–5; „Z Pola Walki” 1967, 1969, 1972 nr 3 s. 177–253 (tu błędnie datowany list H. Liebermana o przyjeździe P-a do kraju), nr 4 s. 120; „Zesz. Hist.” 1979 nr 47 s. 90–113; – AAN: Komenda Gł. PP 260 k. 131–134; Arch. Państw. m. W.: Warsz. Gub. Zarząd Żandarmerii 2788 k. 60–64, 117, 3917–3919, Ochrana Warsz. 93 k. 123, 208 k. 57, 413 k. 261–263; Arch. UJ: WL II 309, 310 (występuje jako Prager A.); B. Pol. w Londynie: Dział rękopisów (dokumenty osobiste i korespondencja P-a), kartoteka B. Jeżewskiego (tu mszp. autobiografii); CAW: Akta Medalu Niepodległości 535; Centr. Arch. KC PZPR: 305/VI/54 k. 44, 113 (akta procesu brzeskiego), 424/XX/1476 (akta więzienne P-a); – Informacje Mieczysława Paszkiewicza z Londynu.
Aleksander Kochański